Schilderij teruggevonden?

In 1945 hielpen de geallieerden bij het terugvinden van geroofde kunstcollecties. Zo ontving ook de Nederlandse staat vele kunstwerken om die terug te geven aan de oorspronkelijke eigenaars. Het lukte echter niet altijd om die te traceren. Zulke ''verweesde' werken werden onderdeel van de NK-collectie, nu beheerd door de Rijksdienst van het Cultureel Erfgoed. Onderzoekster Andréa Kroon ontdekte in september 2022 dat een van de werken in de NK-collectie overeenkomt met een schilderij, dat is afgebeeld op een vooroorlogse foto van het Hoofdbestuur van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden. 

In de Tweede Wereldoorlog werd de vrijmetselarij verboden en de Orde beroofd van haar bezittingen. De bezetter gaf opdracht om voorwerpen met vrijmetselaarssymbolen te vernietigen en alle andere zaken, waaronder schilderijen, te verkopen. Er werden zelfs speciale boedelveilingen gehouden. Na 1945 hebben enkele betrokkenen, waaronder Joan Müller, de Generaal-liquidateur in dienst van de bezetter, verklaard dat verkoop de enige mogelijkheid leek om schilderijen uit Ordebezit van vernietiging te redden. Mogelijk is dit ook met het betreffende schilderij, een 17de-eeuws stilleven, gebeurd. Het werd door Nederlandse handelaren verkocht aan een van Hitlers inkopers, en kwam terecht in het Führermuseum in Linz, waar het in 1945 door de geallieerden werd aangetroffen. 

Nederland kent een procedure om geroofde werken terug te vragen, waarbij de indiener wordt gevraagd om aan te tonen dat ze de rechtmatige eigenaar zijn. Dat is lastig, als het archief waarin die informatie zich bevindt eveneens is geroofd en niet volledig teruggevonden. Omdat het onderzoek nog niet is afgerond, wordt hier nog niet het hele verhaal verteld, maar meer informatie is te vinden in het ledenblad van de Orde: Tom Manders, ‘Naziroof van Ordebezit na 75 jaar opgelost?’, VM – Vrijmetselarij jrg. 77 (2023) nr. 6, pp. 34-36.

Hoofdbestuur in het Ordegebouw aan Fluwelen Burgwal 22, Den Haag, 1938. Linksboven

een 17de-eeuws stilleven van kunstenaar Joh. Bosschaert.