Joodse vrijmetselaren in WO2

Hoeveel vrijmetselaren zijn omgekomen in de Tweede Wereldoorlog? Die vraag is nog altijd onbeantwoord. Er zijn in het archief van het Vrijmetselarij Museum wel lijsten met slachtoffers, die na de bevrijding door het Hoofdbestuur zijn opgesteld, maar die zijn niet volledig. Bovendien is de vraag, welk jaar representatief is voor de telling. Naarmate de oorlogsdreiging toenam, zegden steeds meer leden het lidmaatschap op. Zij hadden gezien welke maatregelen in Duitsland en Oostenrijk al tegen de vrijmetselarij waren genomen en wilden niet afwachten wat in Nederland bij bezetting zou gebeuren. Formeel gezien tellen leden die uit angst opzegden voor 1 januari 1940 niet meer mee, ook al waren ze in hun hart nog steeds vrijmetselaar. Wie in de dagen na de bevrijding overleed als direct gevolg van de ontberingen in concentratie- en interneringskampen, is evenmin meegeteld. Het beleefde verlies zal groter zijn geweest dan de strikte kwantificering.  

Ook op de vraag hoeveel Joodse leden de vrijmetselarij voor 1940 telde is nog geen antwoord. Religie werd immers niet geregistreerd in de ledenadministratie. En gelukkig maar, want daardoor kon de bezetter bij de inbeslagname van loge-archieven hierin geen Joden identificeren. 

Inmiddels is er wel beter zicht op het aantal Joodse vrijmetselaren dat in de Tweede Wereldoorlog werd omgebracht. Initiatiefnemer Eddy van Maarsen heeft de slachtofferlijst die het Hoofdbestuur na de bevrijding opstelde zorgvuldig vergeleken met bekende bronnen over Joodse slachtoffers. Zo kwam hij tot 64 namen van logeleden. Om deze slachtoffers te gedenken, is de Stichting Zikaron opgericht. Doel is iedere naam te voorzien van een korte biografie en een foto, en vervolgens Stolpersteine (struikelstenen) te laten plaatsen om deze mannen blijvend te gedenken. De naamlijst en meer informatie is te vinden op de website van de Stichting: https://www.stichtingzikaron.nl/ 

Vanwege de overlap in aandachtsgebieden, hopen de stichting en het erfgoedroofproject onderling gegevens uit te wisselen. Het vermiste erfgoed vertegenwoordigt immers ook de inbreng van Joodse leden en hun loges in de Nederlandse vrijmetselarij.